Kruisbessen planten

Tips om een kruisbes te planten en te snoeien. Koop bij voorkeur een ziektetolerante kruisbessenras. U kan kiezen voor kruisbessenstruiken of voor leivormen.  Er bestaan verschillende kruisbessenrassen die weinig of niet gevoelig zijn aan de gevreesde meeldauwschimmel. Kruisbessen kunnen geteeld worden als struik, als rechte haag en als stamboompje. Een goede wintersnoei geeft grotere bessen die gemakkelijker te oogsten zijn.
De bessen van kruisbessen zijn rijk aan pectine, voedingsvezels en vitamine (B, C en K). Ze zijn ook goed om de cholesterol te verlagen.

1.Kruisbes naamgeving en botanische kenmerken:

Familie: Grossulariaceae

Etymologische betekenis van Ribes uva-crispa:

Ribes is afgeleid van een zuur smakende rabarbersoort in het Midden-Oosten, later overgedragen op de eveneens zuursmakende kruis- en andere bessen. In Spanje groeiende gelijksmakende bessen kregen dezelfde naam 'ribas' toegewezen.

uva-crispa: Van uva (druif) en crispa (L.: crispare = kroezen, gekruld); druifachtige bessen en gekrulde bladeren

 

De sierwaarde van de bloemen (groen) is heel gering. De bloei van kruisbessen is meestal in april, zodat er normaal geen vorstschade meer is. Kruisbessen zijn zelffertiel (zelfbestuivend). Het is voldoende van één ras te planten, om vruchten te bekomen.

Uit de gemengde knoppen ontstaan slechts 1 of 2 bessen met ieder een afzonderlijk steeltje. (Bij rode - en zwarte bessen ontstaan trossen uit de gemengde knoppen !)

De kleur van de rijpe kruisbessen is groen, geel, rood en soms ook paars. De grootte en smaak van de bessen is afhankelijk van het ras.

2.Kruisbessen kan je ook planten in kleine tuinen!

• Kruisbessen zijn heel goed geschikt voor kleine tuinen. Ze kunnen op een beperkte plaats veel vruchten geven.
• Kruisbessen hebben een voorkeur voor een zonnige standplaats. Ze verdragen ook half schaduw, maar het suikergehalte is dan lager en rijptijd wordt ook later. Sommige rassen worden gevoeliger voor schimmelziekten als ze niet in de volle zon staan. Zorg ervoor dat de bladeren na regen snel kunnen opdrogen.
• Ze geven de voorkeur aan een droge tot lichtvochtige grond met een pH van 6 tot 6.5 (8) Ze groeien best op neutrale grond, maar verdragen ook alkalische gronden. Bij een hoge waterstand in de winter sterven kruisbessen af. (Zeer gevoelig hiervoor zijn de cv's 'Early Sulphur' en 'Invicta')
• Je kan best op dezelfde diepte van in de boomkwekerij planten. (Eventueel 5 cm dieper). Te diep planten geeft meer grondscheuten, welke hinderlijk zijn bij de snoei en pluk en die daarbij de struik meer vatbaar maken voor schimmelziekten.
• De beste planttijd is in het najaar (oktober - december). In het voorjaar planten is ook nog mogelijk, maar geeft meestal een minder sterke groei en minder productie het eerste jaar. Kruisbessen lopen in de lente vroeg uit. Bij planting in het najaar is de kans op uitdrogen in de zomermaanden kleiner.
• Plantafstanden. Verticale leivormen (fruithaag) met ééntakkers plant je op 40 - 50cm, tweetakkers op 70 cm afstand in de rij. Struiken plant je op 1-1,25 m afstand in de rij. Tussen de rijen is er 2 m afstand.
• Bij het planten van kruisbessen als haag wordt er slechts één gesteltak aangehouden. De overige takken worden weggesnoeid. Snoei de overblijvende gesteltak NIET in bij het planten. Takken beneden de 50 (60) cm worden bijna volledig weggesnoeid.

Hoe een haagconstructie maken?

Plaats om de 4 meter een boompaal in de grond. Gebruik bij voorkeur palen van 2,50 m. De palen komen minstens 40 cm in de grond.

Maak op 0,60 en 1,70 m een horizontaal gespannen draad vast. Bij een plantafstand van 0,5 meter kan je om de 40-50 cm aan de draden een lange bamboe verticaal vastmaken aan de draden. Laat het ondereinde van de bamboe net boven de grondoppervlakte komen, zodat hij niet kan afrotten. Op een afstand van 5-10 cm  van deze bamboe kan je een kruisbes planten en op verschillende plaatsen mooi verticaal vastmaken.

3.Een goede rassenkeuze bij kruisbes voorkomt meeldauw! 

De meeste oudere kruisbessenrassen geven dikke bessen, maar zijn zeer gevoelig voor de schimmelziekte Amerikaanse kruisbessenmeeldauw.

Er zijn een aantal nieuwe kruisbessenrassen welke weinig of niet gevoelig zijn voor deze witziekte. De bessen van de meeldauwtolerante rassen zijn meestal kleiner dan bij de oudere (niet-tolerante) rassen.

Het sterkgroeiend, meeldauwtolerante ras 'Worcesterberry' is zeer geschikt als leivorm aan draden.

Klassieke kruisbessenrassen (meeldauwgevoelig):

'Achilles' (laatrijpend), Early Sulphur (vroeg), Monstrueuse d'Amerique (= Gruene Kugel), Rosko, Winham's Industry (= Roter Triumph) (laatrijpend), Whitesmith (= Weisse Triumph).

Meeldauwtolerante kruisbessenrassen: (= Kruisbessen die weinig of niet ziektegevoelig zijn)

'Captivator', 'Freedonia', 'Greenfinch', 'Hinnonmäen Keltainen' (syn. Hinnomäki Gül, Hinnonmaen Keltainen), 'Hinnonmäen Punainen' (syn. Hinnomäki Rot, Lepaan Punainen), 'Invicta', 'Josselyn', 'Lepac', 'Martlet', ('Mucurines'), 'Pax', 'Pixwell', 'Spinefree', 'Worcesterberry', 'Rochus', 'Reflamba', 'Remarka', 'Reverta', 'Rixanta', 'Rokula' en  'Rolanda'.

De dikste bessen heeft men bij 'Remarka', 'Rolanda' en 'Invicta'.

4.Plantafstanden voor kruisbessen.

Struiken (niet veel meer toegepast): plantafstand 1 m in de rij. Tussen de rijen laat je 1,8 tot 2 m afstand.

Rechte snoer/ haagsysteem: (gesteund door draden of door palen) plantafstand 75 cm. Kruisbessenplanten die ruim geplant staan, drogen sneller op en zijn minder gevoelig voor diverse schimmelziekten.

Gebruik hiervoor ééntakkers of zgn. spillen. 

Sterk groeiende kruisbessenrassen (zoals de 'Worcesterberry', 'Black Velvet' en 'Rochus') kan je best op 1 (1,5) m van elkaar planten. Kweek ze op met slechts 1 centrale harttak, zodat de hoogtegroei zo optimaal mogelijk verloopt.

5.Wanneer mag je vruchten verwachten als u kruisbessen plant?

• Kruisbessen of stekelbessen (Ribes uva-crispa) geven meestal het eerste jaar na planten reeds de eerste bessen. 
• De vruchten van kruisbes zijn zeer rijk aan provitamine A, rijk aan pectine en tamelijk rijk aan vitamine C (50mg/100g). Kruisbessen hebben een goede invloed op de cholesterol. Lees meer over kruisbessen en invloed op de gezondheid.

6. Kruisbessenrassen zonder stekels?

• De meeste andere rassen dragen veel of zeer veel scherpe stekels. (Plantkundig gezien zijn het stekels en geen doornen).
• De volgende rassen hebben weinig tot soms (bijna) geen stekels: Captivator, Freedonia, Jahn's Prairie, Lady Late ®), Lady Sun ®, Larell's, Mc Ginnis, Mr Green, Pax ® , Poorman, Sabine, Selby, Shefford, Spinefree, (Tatjana), Uralski en (? Xenia ®).
  
• De rassen met ® zijn kwekersrechterlijk beschermd en mag je normaal niet vermeerderen. ( ..) = nog redelijk wat stekels
• De grootste bessen hebben Pax ® en Xenia ®. De bessenkleur is meestal rood, soms geel en zelden lichtgroen.
• Niet alle rassen kan je gemakkelijk vinden.
• Zie ook kruisbessenproeftuin met overzicht kruisbessenrassen en synoniemen (Engelstalig). 
• Heb je zelf positieve of negatieve ervaringen (teelt, smaak, ...)  met stekelarme kruisbessen? Laat het me weten met vermelding van de juiste rasnaam!

7. Overzicht van ziektetolerante rassen vlg plukperiode (oogsttijd)

Voor beroepsteelt: Xenia, Martlett en Pax.

8.Onderhoudssnoei bij kruisbes

Snoeitijdstip van kruisbes best in februari-maart:

Men kan kruisbessen direct na de oogst snoeien (augustus), maar meestal wordt tijdens de maanden februari - maart gesnoeid. Snoeien van kruisbessen in de zomermaanden werkt groeiremmend en is af te raden. Door te vroeg snoeien (december/ januari) is er soms meer schade van vogelvraat. Vogels kunnen bij vorstweer de ogen/ knoppen opeten.

Zie ook "Fruit-snoeikalender"

Onderhoudssnoei van kruisbessen/ stekelbessen:

De dikste bessen krijgt men van stevige, lange en gezonde eenjarige twijgen. Kort/ zwak vruchthout is meestal ongeschikt. Men kan dit zwak vruchthout inkorten op enkele ogen. 

De snoei van kruisbessen lijkt erg op de snoei van zwarte bessen aan hagen (aan draad/ leivorm)

 

Verwijder bij de kruisbes zoveel mogelijk:

- Grondscheuten/ opslag

- Te laag staande twijgen. (Tracht tot op 30-40 cm boven de grond alle zijtwijgen te verwijderen)

- Afgebroken twijgen

- Twijgtoppen aangetast door de witziekte schimmel (Amerikaanse Kruisbessenmeeldauw)

- Kruisende twijgen en te oude takken

- Twijgen die in de lijnrichting van de kruisbessenhaag groeien

- Zwakke/ dunne twijgen

Vertakkingen tracht je enkel te zetten door terug te knippen tot aan een stevige twijg.

De verlengenis zet je enkel door de concurrent te verwijderen.

 

Snoeien van kruisbessenstruiken:

• Probeer een open struik te bekomen met ongeveer 5 tot 8 takken. Takken die teveel naar beneden hangen zal men wegknippen of terugknippen tot op een steiler groeiende twijg.
• Kruisende takken zal men verwijderen. Neerhangende twijgen snoei je terug tot aan een naar boven gerichte twijg.
• Uitdunnen is nodig om licht en ruimte in de kruisbessenstruik te brengen. Laat de eenjarige zijtwijgen niet  te dicht bij elkaar staan.
• Jonge twijgen worden ingetopt om meeldauwaantasting te voorkomen op de jonge scheuten en bessen.
  

Snoeien van kruisbes in een haagvorm:

• Sterke eenjarige twijgen die haaks op de rijrichting staan, worden behouden. De beste twijgen moeten haaks op de lijn groeien. Deze krijgen de beste belichting en zijn het makkelijkste te plukken. Indien nodig kan je deze twijgen wat uitdunnen. Normaal mag je deze twijgen niet inkorten. 
• Te zwakke (kleine) twijgjes neem je weg tot op een paar ogen, zodat hieruit een sterkere twijg kan ontstaan. 
• Twijgen die lager dan 30-40 cm boven de grond staan en twijgen die in de lengterichting van de rij groeien neem je helemaal weg. 
• Meerjarige takken worden jaarlijks vervangen door nieuwe jonge twijgen. Afgedragen meerjarig hout is te herkennen aan de donkere kleur. Snoei dit terug tot op korte stompjes van een paar centimeter.
• Om voldoende licht en lucht in de plant te brengen, moet je voldoende ruimte laten tussen de verschillende overblijvende twijgen.
• Beneden in de spil laat je geen zwaar vruchthout staan, daar dit de uitgroei van het vruchthout in het midden en de kop van de spil teveel verzwakt.
• Normaal wordt het overblijvende vruchthout NIET ingekort, daar dit teveel ongewenste vertakkingen geeft. (Door meeldauw aangetaste toppen worden wel verwijderd)

9. Vermeerderen van kruisbessen door stekken en enten:

• Kruisbessen enten op onderstammen:
  Kruisbessen kunnen geënt worden op de onderstam Ribes odoratum (gele alpenbes) of op Ribes 'Josta' (jostabes). Hierdoor bekomt men een mooi boompje dat zeer gemakkelijk te snoeien en te plukken is. Een stevige steunpaal is echter noodzakelijk. De enthoogte is ongeveer 1 meter.
  
  
• Kruisbessen vermeerderen met winterstekken/ houtstekken in november-december:
  Kruisbessen kan men ook vermeerderen d.m.v. hielstekken tijdens de maanden november- december. De wortelvorming van deze hielstekken valt soms tegen. In het vroege najaar stekken geeft meestal een betere beworteling. Ook rechtstreeks stekken in pot geeft een beter resultaat. Opslag is te voorkomen door de onderste knoppen te verwijderen. Gebruik stevig éénjarige snoeihout als stekhout. Steklengte is 20-25 cm. (Sommige kenners maken stekken van 15-20 cm lang.)
  Niet alle rassen mag je vrij vermeerderen. Sommige rassen zijn kwekersrechterlijk beschermd en mag je normaal niet vermeerderen.
  Zie ook "kruisbessen vermeerderen door middel van herfststekken" en "Stekkalender fruitsoorten"
  
  
• Moederplanten van kruisbessen aanaarden of afleggen geeft de beste resultaten.

 

Opmaak: © Guy De Kinder